معطر مدفون....

یک عطر خوشبو پس از 150 سال در زیر آب سالم ماند و «ایزابل رامسی براکستون»، بنیانگذار عطرسازی لیلی برمودا، آن را با عطرساز شهیر «ژان کلود دلویل» که از طراحان بزرگ شرکت هایی نظیر جیونچی و کنزو است باز تولید کرد. یک زندگی دوباره برای عطری مرموز....

به گزارش وبسایت و کتاب atlasobscura که در مورد حقایق و رویدادهای عجیب و منحصر بفرد جهان نگارش شده است، تیمی از غواصان و باستان شناسان در اعماق اقیانوس و در سواحل برمودا عطری را در یک کشتی یافتند که در قرن نوزدهم میلادی غرق شده بوده.

پس از طوفان شدید برمودا که در ماه فوریه سال 2011 میلادی رخ داد، نگهبان خرابه های تاریخی جزیره، آقای فیلیپ مکس روجا برای انجام بررسی در سواحل برمودا قدم می زد که ناگهان بخش جلویی مربوط به یک قایق را که حالتی کمانی دارد در نواحی ساحلی کشف کرد؛ این قسمت از قایق مربوط به کشتی ماری سلستیا در جنگ داخلی مربوط به ۱۵۰ سال پیش بوده که در حال فرار از دشمن بوده است که عازم حرکت به سمت نیروهای کنفدراسیون کارولینای شمالی بود. این تنها کشتی غرق شده منطقه برمودا نیست و صخره های بسیاری شبیه جزیره ای در زیر آب که دور از چشم کشتی ها در زیر آب بوده اند آنها را غرق کرده اند. در حقیقت بیش از 300 کشتی در اطراف همین منطقه مدفون شده اند که هر یک تاریخ و آثار به جا مانده از خود را دارند. ولی این داستان، روایت لاشه کشتی ها نیست؛ روایتی است در مورد بوی عطر گمشده ای که در اعماق تاریخ مدفون شده بوده!!!

سرانجام پس از یک هفته بررسی لاشه کشتی، تیمی از غواصان و باستان شناسان تعدادی مصنوعات از جمله کفش و دو بطری کوچک عطر را پیدا کردند. همه این موارد در یک بسته به خوبی کادو شده بودند؛ به طوری که کارشناسان تصور کردند که این بسته بندی هدایایی بوده که آن زمان به فردی داده شده بود. هر چند که لایه های خزه، جلبک و مواد معدنی اندکی روی آنها را پوشانیده بود ولی شیشه های عطر کاملاً سالم به نظر می رسید. روی شیشه یکی از عطرها با قلمی مشکی رنگ واژه های «Piesse and Lubin London» حک شده بود. نگهبان ساحلی یعنی آقای روجا بطری های عطر را برای خانم ایزابل رمسی برکستون که مالک یک فروشگاه بوتیک عطر بنام «لیلی برمودا» بود آورد. خانم رمسی برکستون به سرعت متوجه خاص بودن شیشه های عطر شد. وی می گوید: در سال 1800 میلادی شهر لندن مرکز صنعت عطر بود و Piesse و Lubin نام خانه عطری برجسته ای در خیابان باند بود و این احتمالاً همان عطری است که ملکه ویکتوریا در آن سالها استفاده می کرده است. خانم رامسی که خود عطرساز است تحت تأثیر رایحه این عطر قدیمی قرار می گیرد و با خودش می گوید: آیا قادر خواهم بود تا دوباره عطر و رایحه ای را بسازم که مربوط به 150 سال پیش است؟!

بر اساس قوانین منطقه ساحلی برمودا کلیه آثار به دست آمده از دریا به مالکیت دولت در می آید و در مجموعه تاریخی «مؤسسه اکتشافات زیر آب برمودا» نگهداری می شوند. بنابراین هر چند خانم رامسی برکستون اجازه داشتن این عطرها را نداشت ولی به وی اجازه داده شد تا در زمان تعطیلات موزه ی برمودا، بطری های عطر را نزد خود نگهداری و بررسی کند. وی یافته های خود را به شهر نیوجرسی در آمریکا، جایی که دوست و همکار عطرسازش ژان کلود دلویل حضور داشت برد. دلویل در شرکت درام فراگرنسز که یک شرکت بزرگ بین المللی است و تجهیزات لازم برای کروماتوگرافی را که با نام GC شهرت دارد در اختیار دارد. باید گفت GC قادر است مهندسی معکوس ساخت فرمول های شیمیایی عطر و ادکلن را با خواندن ترکیب مولکولی یک بو تفسیر و ترکیبات موجود در یک عطر را تعیین کند؛ در واقع کار این دستگاه همانند خواندن دی.ان.ای انسان است.

بنابراین پس از پاک کردن کامل مواد معدنی باقیمانده ی حاصل از آب دریا و باز کردن بطری های عطر، خانم رامسی و آقای دلویل از رایحه این عطر تاریخی لذت بردند؛ هر چند بطری دوم بوی گندیده و بدی داشت؛ چرا که آب دریا به داخل یکی از بطری های عطر نفوذ کرده بود و عطر خراب شده بود. اما خوشبختانه نمونه دوم پس از 150 سال هنوز هم سالم بود و نفحه ی آن مانند باد بهاری لذت بخش بود. بر اساس گفته این دو عطرساز، بوی نارنج، ترنج، گریپ فروت با رایحه ضعیفی از گل و چوب صندل خصوصیات عطر 150 ساله برمودایی بود. همچنین برخی نُت های حیوانی مُشک مانند، همچون زبّاد و کهربا نیز در این عطر به مشام می رسید که از غدد حیوانات در قرن 19 میلادی گرفته شده بود. بر خلاف بسیاری از عطرهای مدرن و امروزی که به زنانه (فلورال یا نت های میوه ای) و مردانه (نت های چوبی) تقسیم بندی و متمایز می شوند، این عطر قدیمی 150 ساله حاوی هر دو نُت بود؛ به نظر می رسد که در آن زمان هنوز عطرسازان تمایزی برای این دو قائل نبوده اند. هنگامی که رامسی و دلویل این دو عطرساز نفحه ای از عطر را گرفتند و تکه ای چوب را در مایع عطر فرو کردند و در کروماتوگراف قرار دادن، دستگاه GC خواندن مولکول ها را تکمیل کرد و لیستی از هیدروژن ها، اسیدها و سایر مواد شیمیایی استفاده شده در ترکیبات عطر ارائه گردید ولی تفسیر شیمیایی نشان داد که ترکیبات معطر متعلق به عطری 150 سال پیش است، چه زیرکانه و با مهارت انتخاب شده است.

بر همین اساس، خانم رامسی برکستون و دلویل سعی کردند تا تاریخچه یا مطالبی از عطری که Piesse و Lubin ساخته بودند را پیدا کنند؛ آنها می دانستند که piesse شیمیدان و عطرسازی بود که کتابهایی در مورد ساخت عطرها به نگارش درآورده بود ولی بسیاری از سوابق علمی این عطرساز از بین رفته بود. با این حال Piesse به دلیل ساخت و تولید عطر محبوبی به نام Bouquet Opoponax بسیار مشهور بود. لذا دو عطرساز برجسته یعنی خانم رمسی و دلویل متوجه شدند که به نظر ماده مرموز موجود در بطری عطر 150 سالۀ بازیابی شده احتمالاً پیش ساز همان محصول است و متأسفانه باید بگوییم که آنها موفق نشدند تا لیست محتویات و مواد اولیۀ استفاده شده در عطر Bouquet Opoponax را بیابند.

بنابراین رامسی براکستون و دلویل به حس بویایی خود متوسل شدند. پس از بوییدن و حدس زدن زیاد، این دو نفر بر روی چند ماده اصلی شامل گل پرتقال، گل رز، چوب صندل و وانیل تمرکز کردند. دلویل می گوید: ما از کروماتوگراف و حس بویایی خودمان برای بازسازی استفاده کردیم؛ ما نمی خواستیم فقط یک نسخه مدرن و امروزی از عطر را بازسازی کنیم؛ ما می خواستیم به رایحه اصلی دست یابیم و به همان رایحه وفادار باشیم.

کریستینا آگاپاگیس، مدیر خلاق شرکت زیست شناسی Ginkgo Bioworks می گوید: دستیابی به این دقت در کشف رایحه ها کار ساده ای نیست. وی که پیشتر بر روی رایحه گل های منقرض شده کار می کرده است ادامه می دهد: به خصوص زمانی که به عطرهای قدیمی با ترکیبات طبیعی ساخته شده از گیاهان یا حیوانات نگاه   می کنید، حتّی چنانچه با دستگاه GC تجزیه و تحلیل کنید، صدها مولکول وجود دارد که می توانند در مقادیر بسیار کم وجود داشته باشند، ولی تأثیر بسیار زیادی بر بو و رایحه اصلی دارند. بنابراین رسیدن به رایحه اصلی عطر با دستگاه GC کار بسیار پیچیده و دشواری است.

امروزه این دو عطرساز مدرن مجبور هستند تا جایگزین های جدیدی برای سیوت-Civet و عنبر- ambergris بیابند؛ چرا که امروزه استفاده از مواد اولیه حیوانی در عطرسازی غیر اخلاقی تلقی         می شود. رامسی برکستون می گوید: عنبر نوعی ماده بیولوژیکی است که از روده ی نهنگ عنبر خارج می‌شود و این چیزی است که گاهی در اقیانوس ها و دریاها به طور طبیعی و بدون آسیب به حیوانات یافت می شود ولی با این وجود نمی تواند ماده ای سازگار و قابل اعتماد برای ساخت همان عطر و رایحه باشد.

بنابراین به جای این ترکیبات عجیب بحث برانگیز، رمسی و دلویل به مولکول های مُشک مانند، ساخت بشر روی آوردند که در آزمایشگاه ها با اطمینان مهندسی شده اند. دلویل می گوید: من مُشک مصنوعی بسیار خاصی به نام اکسالتون-Exaltone پیدا کرده ام که جلا و شفافیت کافی را به رایحه می بخشد.

همچنین باید اضافه کرد که علاوه بر یافتن جایگزین های امروزی برای رایحه های قرن نوزدهم، تیم رمسی و دلویل مجبور بود از حلال های مختلفی استفاده کند. زیرا مواردی که در 150 سال پیش Piesse استفاده می کرده است محرک پوست بوده اند و در آن زمان این موضوع چندان نگران کننده نبوده است؛ چرا که مردم در دهه 1800 میلادی عطرها را روی پوست خود اسپری نمی کردند. رامسی براکستون می گوید آنها برای محافظت از خود در برابر بوی بد خیابان های کثیف لندن، عطر را روی شنل و روسری یا شال خود می پاشیدند.

هنگامی که آنها روی ترکیبات عطر تمرکز کردند، هنوز باید نسبت های دقیق این ترکیبات را با آزمایش و خطا مشخص می نمودند. دلویل خاطر نشان می‌کند که این کار حدود 110 بار انجام شد و چندین ماه به طول انجامید. وی مواد را در مقادیر مختلف مخلوط می کرد و اجازه می داد تا چند هفته به طول انجامد و پس از آن نمونه های امیدوار کننده ای را برای خانم رامسی برکستون، که دیگر به منزلش بازگشته بود ارسال می کرد.

سرانجام هنگامی که آنها به فرمول اولیه عطر نزدیک شدند دلویل به برمودا پرواز کرد. در این میان باید دانست که دریا، نمک، ماسه و حتی ارتفاع یک محل می تواند بر نحوه درک بو تأثیر گذارد. دلویل معتقد است: شما باید در همان مکانی که عطر را بوییده اید آن را تست کنید. وی در ادامه می گوید:  ما هر دو درباره آنچه باید انجام شود توافق کرده ایم و لذا باید مقدار گل نارنج و چوب صندل در عطر را افزایش دهیم.

سرانجام این دو عطرساز اثر خلق شده خود را «مری سلستیا» نامگذاری کردند. رمسی بریکستون می گوید: نامگذاری این اثر به دلیل نام کشتی که نیروهای کنفدراسیون کارولینا را بارگیری می کرده است و یا به منظور یادبود شخصیت خاصی نبوده؛ بلکه چون بطری عطر به عنوان هدیه ای در نظر گرفته شده بوده، می خواستیم به این رابطه طولانی مدت احترام بگذاریم. او ادامه می دهد: هر چند ممکن است عطری متعلق به 150 سال پیش باشد، ولی هدیه ای است صمیمانه که بین دو نفر رد و بدل شده که احساسات عمیقی به یکدیگر داشته اند.

رامسی بریکستون بالاخره یک قرن و نیم پس از شکستن کشتی، نسخه محدودی (لیمیتد ادیشن) از رایحه ترمیم شده عطر را در سال 2014 میلادی عرضه کرد. این تعداد محدود شامل 1854 بطری بود که به سال غرق شدن کشتی اشاره داشت. وی بخشی از درآمد حاصل از فروش این عطرها را به انجمن حرفه ای مربیان غواصی که به PADI معروف است اهدا کرد. رامسی می گوید: 150 سال طول کشید تا عطری استفاده شود و ما واقعاً از ساخت و تولید این عطر عجیب شگفت زده ایم.

آگاپاکیس می گوید: بازآفرینی و تولید این عطر یک دستاورد بویایی بود که بسیار دشوار بود. در هر حال، این عطر چند وجهی به سرعت به فروش رفت و مشتریان مشتاق به استفاده، بسیاری نتوانستند که آن را خریداری کنند. در حال حاضر مجدداً این نسخه در بوتیک عطر لیلی برمودا و بصورت آنلاین به قیمت 135 دلار و نسخه مسافرتی و کوچک آن به قیمت ۳۵ دلار به فروش می رود. باید اشاره کرد که هر چقدر سن عطر بالاتر می رود غنی تر می شود. دلویل در این باره   می گوید: هر چقدر سن عطر بالاتر می شود، شخصیت آن بیشتر نمایان می شود. کاری که Piesse یک و نیم قرن پیش انجام داد و امروز از آن لذت می بریم...