عطرها از چه ساخته شده‌اند؟
پاسخ به این سوال که عطرها از چه ساخته شده‌اند، در درجه اول بدیهی و واضح به نظر می‌رسد: در اکثریت موارد، با نوعی محلول الکلی مواجه هستیم که مخلوطی از ترکیبات معطر مختلف را درون خود جای داده است. اما من در این مطلب می‌خواهم درباره چیزی صحبت کنم که درون عطرها استشمام نمی‌کنید؛ همان ترکیبات اسرارآمیزی که تقریبا در همه عطرها وجود دارند.
ترکیبات اسرارآمیز عطرها
الکل: نیروی فشار اولیه
ابتدا بیایید با بدیهیات شروع کنیم. عطرها عمدتا از چه چیزی تشکیل شده‌اند؟ از الکل! اتیل الکل یا اتانول، نوعی ماده حل‌کننده قدیمی است که براساس یک روال همیشگی در عطرسازی کاربرد دارد. از دوران سده‌های میانه، الکل را به‌عنوان گزینه بهینه‌ای برای حل کردن ترکیبات معطر می‌شناسند. الکل سریعا تبخیر می‌شود و نت‌های آغازین آمیزه عطرها را در کانون توجه قرار می‌دهد. اکثریت ترکیبات جایگزین برای الکل در عطرها، این نیروی فشار اولیه را ندارند و بنابراین نمی‌توانند نت‌های آغازین را با حالتی روشن و آشکار به مشام برسانند. در این صورت، نت‌های آغازین به‌آرامی و به‌صورت تدریجی نمایان می‌شوند.
اتانول از نظر شیمیایی پایدار است. به‌علاوه، تولیدش آسان و ارزان است و خودش بوی نسبتا خنثایی دارد. برخلاف تصورات رایج و نادرست، اتانول سمی نیست. به این نکته توجه کنید که مگر می‌توان هیچ کدام از مواد اولیه را، مثلا به اندازه یک لیوان، بدون مواجهه با عارضه‌های اساسی مصرف کرد؟! پس در مورد الکل هم قضیه همین‌طور است! یکی دیگر از مزیت‌های اتانول، اثر ضدعفونی‌کننده آن است. اتانول با غلظت بالا (60 درصد و بالاتر) اثربخشی قابل توجهی در مبارزه با ویروس‌ها دارد که در شرایط فعلی بسیار مهم است.
الکل مورد استفاده در عطرسازی با دو روش به‌دست می‌آید: روش اول، سنتز یا ساخت مصنوعی الکل است که به آن هیدراسیون اتانول می‌گویند. روش دوم هم استخراج الکل از مواد اولیه خام و طبیعی است که با استفاده از روش‌های میکروبیولوژیکی خاصی به انجام می‌رسد و به تخمیر الکلی شهرت دارد. مواد طبیعی سرشار از کربوهیدرات پس از تخمیر شدن، زنجیره‌های کربوهیدراتی بلند خودشان را به ترکیباتی با نام مونوساکاریدها تجزیه می‌کنند. روند تخمیر با کمک مواد تخمیرکننده‌ای مانند مخمر نانوایی رایج (با نام تخصصی Saccharomyces cerevisiae) انجام می‌گیرد. خمیر نرم حاصل‌شده درنهایت تصفیه می‌شود تا یک آزوتروپ استاندارد با غلظت 95.5 درصد شکل بگیرد. در این مرحله دیگر همه چیز به مایع تبدیل شده است و ناخالصی‌های بسیار کمی در آن یافت می‌شوند.
الکل‌های مورد استفاده در عطرسازی، بیشترین خلوص را دارند. البته ترکیبات الزامی و خاصی به این الکل‌های خالص اضافه می‌شوند، ازجمله روغن‌های فوزل (استرها، الکل‌های غلیظ، آلدهیدها و...).
آب: افزایش‌دهنده ماندگاری
اگر به بسته‌بندی و فهرست مواد تشکیل‌دهنده هر کدام از عطرها نگاه کنیم، می‌بینیم که پس از آب و آمیزه خود عطر، آب در رده سوم قرار می‌گیرد. اما چرا در عطرها آب به‌کار می‌رود؟
برای این‌که قضیه را واضح و خلاصه کنیم، باید بگوییم که هیچ دلیل خاصی برای استفاده از آب وجود ندارد. اما توجه به این نکته هم ضروری است که آب حداقل از دو طریق در ساخت عطرها کاربرد می‌يابد. اول این‌که آب با الکل آمیخته می‌شود و الکل‌ها ذاتا همراه با آب هستند (الکل بدون آب هم وجود دارد که روش تولیدش نه‌تنها متفاوت و وقت‌گیر است، بلکه به کار زیادی هم احتیاج دارد). دوم این‌که میزان الکل به‌کاررفته در عطرها نباید از محدوده مشخصی بیشتر باشد و آب در همین وضعیت به کمک عطرسازان می‌آید. حد نهایی الکل مجاز معمولا 79 تا 80 درصد است و افزایش این مقدار، سازندگان را به پرداخت مالیات‌های اضافی ملزم میکند. توجه داشته باشید که افزایش الکل استفاده‌شده بیشتر از محدوده اعلام‌شده مجاز نیست و کاهش آن نیز می‌تواند حل‌شوندگی آمیزه را ضعیف کند (احتمالا بعضی از شما در دوران کودکی سعی کرده‌اید که ادکلن‌ها را با آب مخلوط کنید و قطعا می‌دانید حاصلش چه می‌شود).
گذشته از اینها، آب مورد استفاده در عطرسازی باید روندهای آماده‌سازی ویژه‌ای را پشت سر بگذارد. اولین مرحله در این روندهای مهم و ویژه، یون‌زدایی از آب یا دیونیزه کردن آب است. آب از نظر فرّار بودن نسبت به الکل شرایط بهتری دارد و بنابراین استفاده از آب در عطرها روند تبخیر آمیزه آنها را آهسته‌تر می‌سازد. بنابراین اضافه کردن مقدار کمی از آب به آمیزه عطرها نهایتا ماندگاری آنها را بیشتر میکند. از سوی دیگر، هرچه میزان آب به‌کاررفته در آمیزه عطرها افزایش یابد، پایداری آمیزه نیز کمتر می‌شود.
الکل دناتوره: جایگزین مهم
گاهی اوقات می‌بینیم که روی بسته‌بندی بعضی عطرها نوشته‌اند: الکل دناتوره شده است (the alcohol is denatured). دناتوراسیون یا واسِرِشتَن الکل، بعضی از خصوصیات غیررایج و خاص را به الکل اضافه میکند که الکل به‌صورت طبیعی فاقد آن است. توجه کنید که الکل دناتوره‌شده نباید در محصولات غذایی و نوشیدنی‌ها استفاده شود. اما در قلمرو عطرسازی، دناتوراسیون یعنی اضافه کردن مقدار بسیار کمی (10 ppm) از یک ماده بی‌خطر به الکل با طعم و بوی تلخ و ناخوشایند که به آن بنزوات دناتونیوم یا بترکس می‌گویند.
آمیزه‌های ادو تویلت به احتمال زیاد سمی‌ترین مایع‌های موجود در زندگی ما نیستند، اما هنوز هم نوشیدن آنها می‌تواند برای سلامتی ما خطرناک باشد. در بعضی از کشورها که مصرف الکل با دقت بیشتری کنترل می‌شود (مثلا روسیه)، استفاده از الکل غیردناتوره در عطرها مشمول مالیات غیرمستقیم بیشتری (تقریبا 4 برابر بیشتر) نسبت به استفاده از الکل دناتوره می‌شود.
ساختار عطرهاحلکنندهها: مانع دوفازشدگی آمیزه‌ها
گاهی اوقات، وقتی که تولیدکنندگان عمدا می‌خواهند غلظت الکل را در عطرهایشان کاهش دهند و میزان آب آن را بیشتر کنند، از سورفکتانت‌های (مواد فعال‌کننده سطح) خاصی مانند حل‌کننده‌ها در آمیزه عطر استفاده می‌کنند. حل‌کننده‌ها برای پیشگیری از تفکیک و دوفازشدگی آمیزه کاربرد دارند و همچنین به حل شدن روغن‌ها یا عصاره‌ها در آب، خصوصا در آمیزه‌های برپایه آب، کمک می‌کنند.
غلظت بالای الکل می‌تواند اثرات مخربی برای پوست داشته باشد. به همین دلیل هم بسیاری از تولیدکنندگان سعی می‌کنند از طریق راهکارهایی مانند افزودن امولینت‌ها (نرم‌کننده‌ها) به آمیزه‌ها جلوی این مشکل را بگیرند، به نرم‌سازی پوست کمک کنند و مانع از خشکی پوست در اثر تماس با الکل شوند. برای مثال، ماده PEG-40 هر دوی این کارکردها را دارد و ماده Glucam P-20 هم همین کارها را انجام می‌دهد. به‌علاوه، ترکیبات امولینت نوعی حالت چسبناکی خاص به آمیزه می‌بخشند و روند تبخیر بعضی از ترکیبات شدیدا فرّار را آهسته می‌سازند.
مایع عطر معمولا شفاف نیست و حالت رنگی دارد. بسیاری از عطرسازان از ترکیبات رنگی برای تغییر رنگ آمیزه‌ها استفاده می‌کنند که معمولا نامشان روی بسته‌بندی محصول براساس شاخص رنگ‌بندی بین‌الملی (CI) درج می‌شود. این نام‌ها با کد CI شروع می‌شوند، مانند CI 15985 یا CI 14700 یا CI 42053.
از رنگ‌ها تا آنتی‌اکسیدان‌ها
بسیاری از ترکیبات معطر و رنگ‌ها نسبت به پرتوهای فرابنفش خورشیدی و دیگر انواع نورها حساس هستند. تولیدکنندگان به‌منظور کاهش حساسیت آمیزه‌ها به نور و افزایش پایداری رنگ آنها، از فیلترهای UV یا ضد پرتوهای فرابنفش استفاده می‌کنند. اگر در فهرست مواد تشکیل‌دهنده محصول مورد نظرتان به «بنزوفنون-2» برخورد کردید، دقیقا همان ماده ضد UV است.
در پایان باید به آن دسته از ترکیبات افزوده‌شده به عطرها اشاره کنیم که از اکسیداسیون پیشگیری می‌کنند: آنتی‌اکسیدان‌ها یا مواد نگهدارنده. بعضی از مواد معطر به‌راحتی اکسید می‌شوند و بنابراین تولیدکنندگان برای مقابله با این مشکل از ترکیبات آنتی‌اکسیدان استفاده می‌کنند. برای مثال، ترکیب بتا-داماسنون (ساخت کمپانی فیرمنیچ) با کمک آلفا-توکوفرول 0.05 درصد (نوعی ویتامین E) پایدارسازی می‌شود. گاهی اوقات هم آمیزه‌ها پس از کامل شدن به محافظت بیشتری نیاز دارند. در این موارد، تولیدکنندگان معمولا از بوتیل‌هیدروکسی‌تولوئن (BHT) کمک می‌گیرند. محصول نهایی عطرها معمولا حاوی 0.01 درصد BHT است.
اخیرا تمایزها و تفاوت‌های میان عطرها و محصولات آرایشی مبهم‌تر شده است. درواقع عطرهای شخصی جدید و روش‌های متفاوتی برای استفاده از عطرها رواج یافته‌اند. بسیاری از تولیدکنندگان عطرها سعی می‌کنند از طریق معرفی محصولات عجیب‌وغریب یا محصولاتی که ساختار همیشگی و برپایه الکل ندارند، با همدیگر به رقابت بپردازند.
نویسنده: ماتوی یودوف (شیمیدان، عطرساز و موسیقیدان؛ متخصص شیمی ترکیبات معطر)
ترجمه: ندا احمدلو
منبع: Fragrantica
متاسفانه امروزه در سطح کشور اسانس فروش های مترویی ،چندلیتری مایع بی رنگ هم کناردستشون گذاشتن و به اسم فیکساتیو میفروشند و جالبش اینجاست یه جوری نسخه میپیچند که هرکی ندونه فکر میکنه عطارهای سرشناس دنیای عطر شاگرد این اساتید بودن😁 ،به مشتری میگن بیا مثلا بیست گرم اونتوس بخر تا بهت پنجاه میل فیکساتیو جایزه بدم و ببر ترکیب کن که دیگه میشه ادوپرفیوم اونتوس و با اورجینال مو نمیزنه و خوده کرید هم همینکارو میکنه ، حقیقتا خیلیام که تازه به عطربازی علاقه مند شدن کنجکاو شده و اسانس و اون مایعی که به اسم فیکساتبو عرضه میشه را میخرن، عزیزانی در جریان باشید اسانس هایی که در سطح کشور عرضه میشه رقیق نشده و یا با درصد کمی روغن بی بو به جهت سود بیشتر ترکیب شده اند و این مدل اسانس حتی اگه فرض کنیم از منبع مطمعنی تهیه شده بازم به این شکل بسیار بسیار بسیار خطرناک بخصوص برای سیستم تنفسی و بویایی بسیار مضره ، در ثانی اون مایع بی رنگ و بی بو که به اسم فیکساتیو میفروشن( به احتمال زیاد اب دی یونایزدِ)حتی اگه فیکساتیو باشه اینطور نیست که بگیم اسانس را باهاش رقیق کنیم و میشه ادوپرفیوم یا تویلت، پروسه ترکیب اتانول، اب دی یونایزد و استابلایز یاهمون فیکساتیوهای تثبیت کننده و... لازم داره که هرکدام درصد مشخصی در ترکیب دارند.
دوستانه پیشنهاد میگنم اصلا وابدا سمت اسانس های گرمی نرید.