عطرهای سمی و مضر: چگونه سلامت خود را حفظ کنیم؟
شاید تصور کنید که با خواندن فهرست مواد تشکیل‌دهنده هر عطری می‌توانید خیلی راحت به نام همه این مواد و عناصر دست پیدا کنید. اما به‌دلیل قوانینی که از تولیدکنندگان عطرها در برابر افشای «اسرار تجاری» محافظت می‌کنند، تقریبا همه عطرهای که براساس روال‌های تجاری فروخته میشوند، حاوی مواد شیمیایی خاصی هستند که نامشان به‌صورت جداگانه روی بسته‌بندی محصول درج نشده است. درواقع به‌سادگی از عبارت‌هایی مانند «ترکیبات معطر» برای پنهان کردن نام واقعی این مواد شیمیایی استفاده می‌شود، درحالی که عبارت «ترکیبات معطر» به مجموعه‌ای کلی از مواد و عناصر مختلف اشاره دارد که واقعا میتواند به هر معنایی باشد!
بنابراین از آنجایی که نام بسیاری از ترکیبات موجود در عطرها برای خریداران فاش نمی‌شود، نگرانی‌های قابل توجهی در مورد عطرهای سمی و مضر وجود دارند. خبر خوب این است که آسیب‌های فوری و برگشت‌ناپذیری که فقط با یک‌بار استفاده از عطرهای سمی و مضر شکل می‌گیرند و با اصطلاح «مسمومیت با عطر» شناخته میشوند، به‌ندرت اتفاق می‌افتند. اما تماس مداوم با عطرهای سمی و مضر میتواند باعث واکنش‌های آلرژیک، حساسیت‌های پوستی و حتی آسیب‌های مختلف در طولانی‌مدت شود. در ادامه این مقاله، موضوعاتی مانند عطرهای سمی و مضر، آلرژی شدید به عطر، عوارض جانبی ادکلن، مواد شیمیایی خطرناک در عطر و حساسیت پوستی ناشی از عطر را با بررسی خواهیم کرد.
چه زمانی باید سریعا به پزشک مراجعه کنیم؟
علائمی که نشان می‌دهند فردی پس از تماس با یک عطر دچار واکنش‌های جدی شده است، به ترتیب زیر هستند:
- افزایش دمای بدن به‌طور ناگهانی
- شکلگیری جوش‌های پوستی یا کهیرهای بزرگ
- خواب‌آلودگی یا اُفت انرژی
- گیجی و سردرگمی
- سرگیجه
- حالت تهوع یا استفراغ
- اختلالات گفتاری
- افزایش ضربان قلب
این علائم به شما اعلام می‌کنند که سریعا باید به اورژانس مراجعه کنید.
بیشتر عطرها حاوی مقادیر زیادی از اتانول هستند که میتواند مخصوصا برای کودکان خطرناک باشد. اگر فرزندتان مقداری از عطر و ادکلن را بلعید (به اندازه یک قاشق چای‌خوری یا بیشتر)، باید سریعا به اورژانس مراجعه کنید. در این فاصله هم یک میان‌وعده کم‌حجم سرشار از کربوهیدرات یا قند به او بدهید تا از اُفت قند خون به سطح خطرناک جلوگیری کرده باشید. با اینکه بلعیدن مایع عطر توسط کودکان میتواند برای والدین بسیار ترسناک باشد، اما بیشتر کودکان با مراجعه سریع به اورژانس به‌خوبی بعد از این مشکل بهبود می‌یابند.
مواد شیمیایی خطرناک در عطر
سمی‌ترین ترکیبات نهفته در عطرهای سمی و مضر معمولا اتانول و ایزوپروپیل الکل هستند. ترکیبات معطر عطرها معمولا به این الکل‌ها اضافه میشوند تا فرایند پایدارسازی محصول و محافظت از عناصر معطر به‌خوبی شکل بگیرد. اما این الکل‌ها سمی هستند و میتوانند باعث بروز علائم مختلفی شوند، مخصوصا اگر بلعیده شوند.
اگر هنگام تماس با یک عطر خاص با علائمی مانند قرمزی، خارش یا تحریک در ناحیه سینوس مواجه می‌شوید، احتمالا به یکی از عناصر درون آن عطر حساسیت یا آلرژی دارید. اما بعید است که شانس زیادی برای پیدا کردن نام آن ماده خاص داشته باشید. یکی از مطالعات انجام‌شده توسط گروه کاری محیط زیست (EWG) نشان می‌دهد که فقط ۳۴ درصد از مواد اولیه موجود در عطرها از نظر سمیت آزمایش شده‌اند. به‌علاوه، عطرها از آزمایش‌های سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) معاف هستند و همین قضیه است که ناامیدی کاربرانی که برای یافتن ترکیبات واقعی عطرها تلاش می‌کنند را عمیق‌تر می‌سازد. با این‌حال، عطرها میتوانند حاوی ترکیبات کلی زیر باشند:
- عناصر حساسیت‌برانگیز تنفسی که باعث خس‌خس سینه یا آسم میشوند
- عناصر حساسیت‌برانگیز هورمونی که سیستم غدد درون‌ریز بدن را از حالت تعادل خارج می‌کنند
- ترکیبات پنهان و مخفی که اگر به‌مرور زمان در بدن تجمع کنند، به سیستم تولید مثل آسیب می‌رسانند
همان‌طور که بالاتر گفته شد، بیشتر تولیدکنندگان عطرها میتوانند از ذکر کردن نام ترکیبات سمی و مضر در فهرست مواد تشکیل‌دهنده محصول خودداری کنند. با این‌حال، میتوان این مواد شیمیایی خطرناک را در عطرهای سمی و مضر شناسایی کرد:
استایرن (Styrene): برنامه ملی سم‌شناسی (آمریکا) و آکادمی ملی علوم (آمریکا)، ماده استایرن را در سال ۲۰۱۱ به‌عنوان یک ماده سرطان‌زای انسانی شناسایی کرده است.
فتالاتها (Phthalates): مطالعات مختلفی نشان داده‌اند که فتالاتها درواقع ویژگی مختل‌کننده‌ای برای غدد درون‌ریز بدن دارند و میتوانند IQ کودکانی که مادرانشان در دوران بارداری با آنها تماس داشته است را تا ۶ نمره کاهش بدهند. استفاده از فتالاتها همچنین با آسیب‌رسانی به اسپرم هم مرتبط است. به‌علاوه، فتالاتها به‌عنوان ترکیبات «چاقی‌زا» هم شناخته میشوند که یعنی میتوانند متابولیسم طبیعی بدن را سرکوب کنند و در ابتلا به چاقی نقش داشته باشند.
کتون مشک: این ماده باعث تحریکات پوستی می‌شود، درحالی که مختل‌کننده عملکرد هورمون‌ها نیز هست.
بنزالدهید (Benzaldehyde): این ماده در رده مخدرها دسته‌بندی می‌شود و باعث تحریک در ناحیه ریه و چشم‌ها می‌شود. حالت تهوع، درد در ناحیه شکم و آسیب‌های کلیوی هم از علائم تماس بیش‌ازحد با بنزالدهید هستند.
بنزیل استات: این ماده که به‌عنوان یک ترکیب سرطان‌زا شناخته می‌شود، باعث تحریک ریه و چشم‌ها می‌شود، درحالی که علائمی مانند سرفه را هم برمی‌انگیزد.
اتیل استات (Benzyl acetate): این ماده میتواند باعث تحریکات تنفسی و تحریک چشم‌ها شود.
لیمونن (Limonene): ماده‌ای که به‌عنوان یک عنصر سرطان‌زا شناخته شده است.
لینالول (Linalool): مطالعات بر روی نمونه‌های حیوانی نشان داده‌اند که این ماده میتواند باعث اختلالات تنفسی شود، درحالی که با افسردگی و اختلال در سیستم عصبی مرکزی هم مرتبط است.
متیلن کلراید (methylene chloride): استفاده از این ماده، به‌دلیل اثرات سمی شدید، توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) ممنوع اعلام شده است. اما این ممنوعیت درحال حاضر کاملا اجرا نمی‌شود و این ماده همچنان میتواند در بعضی از عطرها وجود داشته باشد.
از دیگر مواد شیمیایی در عطرهای سمی و مضر میتوان به گالاکسولید کتون، اتیلن گلیکول، استالدهید و اکسی‌بنزون اشاره کرد.
آلرژی به عطر یا حساسیت پوستی ناشی از عطر؟
آلرژی به عطر و ادکلن زمانی اتفاق می‌افتد که شما پس از تماس با عطر یا ادکلنی که حاوی عناصر آلرژی‌زا است، دچار واکنش‌های آلرژیک شوید. بروز علائم آلرژی به عطر میتواند در یکی از اتفاقات زیر ریشه داشته باشد:
- لمس کردن مایع عطر یا ترکیبات اولیه عطرسازی
- اسپری کردن عطر روی پوست یا لباس
- استنشاق مقداری از افشانه‌های پراکنده عطر
آلرژی به عطر
اگر مشکل شما آلرژی شدید به عطر باشد، بدنتان مجبور است که با فعال کردن واکنش‌های سیستم ایمنی به یک یا چند ماده خاص درون عطر پاسخ بدهد. یعنی بدن شما یک یا چند ماده موجود در عطر را به‌عنوان عنصر خارجی و تهاجمی تشخیص می‌دهد و سپس یک واکنش التهابی خاص را برای مبارزه با آن فعال می‌کند، درست همان‌طور که چنین کاری را برای مبارزه با ویروس یا باکتری انجام می‌دهد. این واکنش سیستم ایمنی معمولا طی چند روز ایجاد می‌شود و به شکل خارش یا بثورات پوستی خودش را نشان می‌دهد. این احتمال وجود دارد که ازبین‌رفتن این علائم تا چندین هفته طول بکشد.
حساسیت پوستی ناشی از عطر
حساسیت پوستی ناشی از عطر که بسیار شایع‌تر است، واکنش به عنصری است که پوست شما را تحریک می‌کند. پس حساسیت پوستی لزوما واکنش‌های سیستم ایمنی را در سراسر بدن فعال نمی‌سازد. این حساسیت پوستی میتواند صرفا با سردرد خفیف یا با بثورات پوستی خاصی همراه باشد که پس از چند ساعت از بین می‌روند. همچنین ممکن است که فقط چند بار عطسه کنید و بعد از چند دقیقه هم علائم حساسیت پوستی ناشی از عطر محو شوند. دلیلش این است که بدن شما یک واکنش محدود را برای خلاص شدن از شرّ ماده تحریک‌کننده انتخاب می‌کند و بعد به حالت عادی بازمی‌گردد.
آیا ممکن است به عطر و ادکلن آلرژی داشته باشم؟ماده‌ای که بدنتان نسبت به آن واکنش نشان می‌دهد هم نقش مهمی در تعیین این موضوع دارند که آیا با آلرژی شدید به عطر مواجه هستید یا مشکل شما حساسیت پوستی ناشی از عطر است.
بیشتر مواد و عناصر موجود در عطرها که باعث واکنش میشوند، از نوع ترکیبات آلرژی‌زا نیستند. این مواد و عناصر معمولا ترکیبات شیمیایی مصنوعی یا شیمیایی هستند که بدن شما آنها را تحریک‌کننده تشخیص می‌دهد. اما از نظر تخصصی، عناصر آلرژی‌زا یا آلرژن‌ها جزو ترکیبات پروتئینی هستند که بدن را مجبور به فعال‌سازی واکنش‌های التهابی می‌کنند. به عبارت ساده و کوتاه، آلرژی به عطر زمانی اتفاق می‌افتد که یک پروتئین ارگانیک در فرمولاسیون عطر باعث واکنش‌های سیستم ایمنی شود. پس میتوان نتیجه‌گیری کرد که بیشتر واکنش‌هایی بعضی افراد پس از تماس با عطرها دچارش میشوند، از نوع حساسیت پوستی ناشی از عطر هستند.
تفاوت در علائم
علائمی که تجربه می‌کنید، مستقیما به این بستگی دارد که آیا با آلرژی شدید به عطر درگیر هستید یا با حساسیت پوستی ناشی از عطر.
علائم آلرژی نسبت به عطر
بیشتر واکنش‌های آلرژیک معمولا باعث بثورات پوستی قرمز و خارشدار میشوند که در مدت‌زمان کوتاهی پس از تماس با عطر از بین می‌روند. بعضی از علائم خفیف هم میتوانند تا چندین هفته بعد از تماس مختصر با عطر ادامه پیدا کنند. این علائم خفیف آلرژی به ترتیب زیر هستند:
- خارش پوستی، حتی در مواردی که هیچ بثورات یا تحریکات پوستی خاصی را مشاهده نمی‌کنید
- خارش در اطراف چشم‌ها و در گلو
- خشکی شدید پوست یا پوسته‌ریزی پوست
- تاول‌هایی که پوسته‌پوسته میشوند و چرک ترشح می‌کنند
- کهیر
- شکلگیری لکه‌های قرمز و تکه‌تکه روی پوست
- احساس سوزش در پوست بدون تحریکات پوستی یا زخم‌های قابل مشاهده
- حساسیت بیشتر از حد معمول به نور خورشید
- علائم حساسیت پوستی ناشی از عطر
- علائم خفیف مرتبط با حساسیت پوستی ناشی از عطر به ترتیب زیر هستند:
- عطسه در صورت اسپری شدن عطر در نزدیکی صورت یا مجاری بینی تنفسی (دهان، بینی و گلو)
- خارش، آبریزش یا گرفتگی بینی
- چکیدن مخاط بینی از پشت گلو (آبریزش پشت حلقی)
- سرفه مداوم
- سردرد
- حالت تهوع
واکنش‌های آلرژیک اساسا بسیار شدیدتر هستند و سریعا هم بروز پیدا می‌کنند. بعضی از این علائم ممکن است که به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز داشته باشند، با اینکه نادر هستند و بسیار به‌ندرت اتفاق می‌افتند. با این‌حال، این علائم شدید و نیازمند مراجعه به اورژانس را جدی بگیرید:
تورم در دهان، لب‌ها یا زبان. این نوع از تورم میتواند آزاردهنده باشد و نفس کشیدن، غذا خوردن یا صحبت کردن را دشوار کند. ممکن است برای کاهش سریع تورم به مداخله پزشکی فوری مانند تزریق کورتیکواستروئید نیاز داشته باشید.
آنافلاکسی. این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که مجاری تنفسی ملتهب و مسدود میشوند زیرا بدن درحال انتشار مقادیر زیادی از یک آنتی‌بادی خاصی به نام IgE است. این فرایند میتواند تنفس کشیدن را بسیار سخت یا حتی غیرممکن کند. اگر با چنین علائمی مواجه شدید، بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید.
عوارض جانبی ادکلن برای پوست
پوست بیشترین حساسیت را نسبت به عطرها دارد، مخصوصا نسبت به مواد شیمیایی خاصی که در تولید عطر و ادکلن به‌کر می‌روند. عوارض جانبی ادکلن برای پوست هم میتواند از دو طریق شکل بگیرد: استنشاق ذرات ادکلن یا تماس مستقیم. این دو نحوه تماس با مواد شیمیایی درون عطر و ادکلن هم میتواند باعث عوارض جانبی مختلفی برای پوست شود:
درماتیت تماسی: این مشکل نوعی از بثورات پوستی را نشان می‌دهد. اگر بعضی از مواد شیمیایی مستقیما با پوست تماس پیدا کنند، تحریکات پوستی خاصی شکل می‌گیرند که بثورات پوستی نامیده میشوند. درماتیت تماسی براساس ترکیبی که باعث مشکل می‌شود، به دو نوع درماتیت تماسی تحریکی و درماتیت تماسی آلرژیک تقسیم می‌گردد. در درماتیت تماسی تحریکی با تحریکات پوستی خفیف در ناحیه‌های مختلف پوست مواجه هستیم که به‌دلیل تماس مکرر و طولانی‌مدت با یک ماده خاص به‌وجود می‌آیند. اما در درماتیت تماسی آلرژیک، یک ماده شیمیایی خاص به‌عنوان یک ماده آلرژی‌زا عمل می‌کند و پوست هربار پس از تماس با آن سریعا علائم خاصی را از خودش بروز می‌دهد.
کهیر: کهیر یا اورتیکاریا نوعی از بثورات پوستی است که به‌واسطه برجستگی‌های همرنگ با پوست یا قرمز در سطح پوست همراه با احساس خارش و گاهی اوقات هم تورم شدید شناخته می‌شود.
تغییر رنگ پوست یا دیسکرومی: این مشکل با تغییر رنگ غیرعادی و نامنظم در قسمت‌های محدودی از پوست شناخته می‌شود. دیسکرومی زمانی به‌وجود می‌آید که مواد شیمیایی یا بعضی از عناصر و مواد مختلف نهفته در عطرها باعث تغییرات عروقی در رگهای خونی پوست میشوند و درنتیجه تغییراتی در غلظت ملانین یا همان رنگدانه سازنده رنگ پوست شکل می‌گیرند.
محافظت از سلامتی در برابر عطرهای سمی و مضر
خبر خوب این است که محافظت از بدن و سلامتی در برابر مواد شیمیایی خطرناک در عطرها هم امکانپذیر است و هم کار ساده‌ای است. اولین از همه باید از وجود چنین عطرهای سمی و مضری آگاه شوید، از آنها دور بمانید و از عطرهای معتبر و حتی جایگزین‌های طبیعی به‌جای آنها استفاده کنید. اما چند نکته راهنما برای دوری از عطرهای سمی و مضر:
از محصولات کاملا تجاری و تبلیغاتی که در حجم انبوه در فروشگاه‌های بزرگ به فروش میرسند، استفاده نکنید. این را یک توصیه کلی حساب کنید، چون واقعیت بارها به ما نشان داده است که تولیدکنندگان بسیار بزرگ اغلب از مواد اولیه کم‌کیفیت و بعضا سمی یا مضر به‌منظور افزایش حاشیه سود خودشان استفاده می‌کنند.
اگر از کیفیت یا سمیت محصولاتی که همیشه استفاده می‌کنید، اطمینان ندارید، در درجه اول باید فهرست مواد تشکیل‌دهنده آن محصولات را بررسی کنید. بنابراین به‌دنبال نام مواد شیمیایی خاصی باشید که در این مقاله معرفی کردیم. اگر هم نام این ترکیبات شیمیایی را فهرست مواد تشکیل‌دهنده مشاهده نکردید اما همچنان با استفاده از عطر مورد نظر دچار واکنش‌های پوستی شدید، به‌هرحال باید استفاده از محصول مورد نظر را متوقف کنید.
به‌دنبال عطرهای باکیفیت و معتبری باشید که حاوی ترکیبات اولیه طبیعی، استاندارد و شناخته‌شده هستند و حتی از عصاره‌های ارگانیک در ساخت محصولاتشان استفاده می‌کنند. اگر درباره بعضی از مواد و عناصر اولیه عطرسازی مطمئن نیستید، حتما قبل از خریدن عطر درباره آن ماده خاص تحقیق کنید.
آیا عطرها میتوانند باعث مشکلات خاصی برای سلامتی ما شوند؟
عطرهایی که توسط تولیدکنندگان نامشخص و در حجم انبوه ساخته میشوند، میتوانند حاوی مواد شیمیایی یا مصنوعی خاصی باشند که اساسا برای سلامتی انسانها خطرناک هستند و تماس مداوم با آنها میتواند به طیف وسیعی از مشکلات سلامتی مانند آلرژی، بیماریهای ریوی، آسیب به اندامهای داخلی بدن و حتی سرطان منتهی شود.
چه مواد شیمیایی سمی و مضری در بعضی عطرها وجود دارند؟
میتوان گفت که امروزه تعداد مواد اولیه سمی و مضری که در ساخت بعضی از عطرها کاربرد دارند، به بیش از ۱۰۰ مورد میرسد. پرکاربردترین مواد اولیه سمی و مضر در تولید عطرها عبارتند از استایرن، فتالاتها، مشکهای مصنوعی، پارابنها و... .
چرا بعضی از عطرها باعث سردرد میشوند؟
مواد شیمیایی موجود در عطرها میتوانند باعث تحریک یا برانگیختگی التهاب در بعضی از عصبهای مغز مانند عصب سهقلو شوند، درحالی که این اتفاق میتواند با ابتلا به سردرد همراه باشد. علاوه بر این، بعضی از مواد شیمیایی میتوانند باعث انبساط سریع یا انقباض سریع در رگهای خونی مغز شوند، درحالی که این اتفاق هم میتواند باعث شکلگیری درد ضرباندار یا سردرد شود.
آیا عطرها میتوانند به جریان خون راه پیدا کنند؟
بعضی از مواد شیمیایی نهفته در عطرها، مخصوصا انواعی که سرشت سمی دارند، میتوانند از ریه‌ها و پوست عبور کنند و به جریان خون برسند. این اتفاق میتواند بسیاری از سیستم‌های بدن مانند سیستم ایمنی و سیستم هورمونی را با اختلال مواجه کند.
آیا عنوان «عطر طبیعی» همیشه به این معناست که ما درحال استفاده از محصولات عاری از مواد سمی و مضر هستیم؟
بههیچوجه اینطور نیست! «عطر طبیعی» فقط در صورتی قابل اعتماد است که توسط تولیدکنندگان معتبر ساخته شده باشد و از همه معیارها و استانداردهای لازم برخوردار باشد. بنابراین محصولاتی که تحت عنوان «عطر طبیعی» به فروش میرسند، اما تولیدکننده مشخصی ندارند یا دسترسی به فهرست ترکیبات اولیه آنها نیز امکانپذیر نیست، میتوانند از نظر بیکیفیتی با همان عطرهای سمی و مضر حاوی ترکیبات شیمیایی برابر باشند.
ندا احمدلو
