چگونه عطر می‌تواند حافظه را بازگرداند؟ درمان آلزایمر با عطر
آروماتراپی که با اصطلاح رایحه‌درمانی یا عطردرمانی هم شناخته می‌شود، هزاران سال است که در فرهنگ‌های مختلف کاربرد دارد. ریشه عطردرمانی را می‌توان تا دوران مصریان باستان ردیابی کرد که اولین دستگاه تقطیر را ساخته‌اند. امروزه معلوم شده است که آروماتراپی با فواید بسیاری برای سلامتی انسان‌ها مرتبط است که از میان آنها می‌توان به بهبود عملکردهای شناختی در افراد مبتلا به زوال عقل (دمانس) و آلزایمر اشاره کرد. به همین دلیل است که این روزها موضوعاتی مانند عطردرمانی برای زوال عقل یا درمان آلزایمر با آروما مورد توجه مخاطبان بسیاری در سرتاسر جهان قرار گرفته‌اند.
آروماتراپی یا عطردرمانی چیست؟
عطردرمانی نوعی رویه باستانی است که در آن از اسانس‌های روغنی برگرفته از انواع گیاهان، گل‌ها و درختان برای بهبودبخشی به سلامت روحی و روانی و همچنین سلامت جسمانی استفاده می‌شود. اسانس‌های روغنی در عطردرمانی به دو روش استفاده می‌شود: استنشاق عطر و استعمال عطر روی پوست. به‌طور کلی، عطردرمانی برای کاهش درد، ایجاد آرامش و تسکین علائم بسیاری از بیماری‌ها کاربرد دارد.
مرور کوتاهی بر زوال عقل
زوال عقل یا دمانس (dementia) به‌عنوان یک بیماری واحد شناخته نمی‌شود، بلکه می‌تواند از بسیاری از بیماری‌های دیگر نشات بگیرد. زوال عقل باعث اختلال در چندین مورد از فرایندها و عملکردهای مغز مانند حافظه، شخصیت، زبان و مهارت‌های شناختی می‌شود. این بیماری با ازدست‌دادن عملکردهای شناختی، ازجمله به‌یادآوری، تفکر و استدلال همراه است. همچنین بر ظرفیت‌های رفتاری هم تأثیر منفی می‌گذارد و می‌تواند تا جایی پیشرفت کند که باعث اختلال در زندگی فرد و فعالیت‌های روزمره شود.
آمارهایی که تا سال ۲۰۱۶ ثبت شده‌اند، نشان می‌دهند که ۴۷ میلیون نفر از مردم سراسر جهان به زوال عقل مبتلا هستند. پیش‌بینی‌ها می‌گویند که این عدد در سال ۲۰۵۰ به رقم سرسام‌آور ۱۳۱ میلیون نفر خواهد رسید.
بیماری آلزایمر هم به‌عنوان شایع‌ترین نوع از زوال عقل شناخته می‌شود و حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد از همه موارد زوال عقل به بیماری آلزایمر اختصاص دارد.
آیا مطالعات علمی از عطردرمانی برای زوال عقل حمایت می‌کنند؟
مطالعات بسیاری نشان داده‌اند که آروماتراپی یا عطردرمانی برای افراد مبتلا به زوال عقل مفید است، زیرا ترکیبات مختلف نهفته در گیاهان می‌توانند و گل‌ها می‌توانند مزیت‌های مختلفی برای انواع بیماری‌ها، ازجمله زوال عقل داشته باشند.
برای مثال، دانشمندان ژاپنی در یکی از همین مطالعات، ترکیبات فعال نهفته در چندین ماده گیاهی را جدا کردند و متوجه شدند که ترکیبات درون ریشه دریناریا (نوعی سرخس) می‌تواند به بهبود حافظه کمک کند. براساس همین مطالعه، دریناریا به کاهش علائم بیماری آلزایمر نیز کمک می‌رساند.
یکی از مطالعات سال ۲۰۱۲ هم نشان می‌دهد که رزماری (یکی از گیاهان کاربردی و رایج در تقطیر اسانس‌های روغنی) می‌تواند به بهبود عملکرد شناختی در بزرگسالان سالم کمک کند. به‌علاوه، رزماری می‌تواند عملکردهای مغزی را ارتقا بدهد و در فرایند تحریک مغز با عطرهای طبیعی نقش داشته باشد. یکی از مطالعات سال ۲۰۱۳ هم نشان داده است که رزماری می‌تواند توانایی انسان‌ها برای به‌یادسپردن وقایع را تقویت کند. استفاده از رزماری در فرایند عطردرمانی برای زوال عقل به افراد کمک می‌کند تا کارهایی که در طول روز باید انجام بدهند را فراموش نکنند. از آنجایی که ازدست‌دادن حافظه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین علائم زوال عقل و آلزایمر شناخته می‌شود، همین عملکرد می‌تواند رزماری را به یکی از گیاهان مهم در فرایند درمان آلزایمر با آروما یا عطردرمانی برای زوال عقل تبدیل کند.
دانشمندان در طی سال‌های اخیر دریافته‌اند که شش اسانس روغنی مختلف، با نام‌های آویشن، رز، میخک، اوکالیپتوس، رازیانه و ترنج هم توانایی ویژه‌ای برای سرکوب آنزیم التهابی COX-2 دارند. در این میان، آویشن بیشترین اثربخشی را در راستای سرکوب آنزیم التهابی COX-2 دارد. همین آنزیم التهابی است که با ابتلا به گسترش بیماری آلزایمر ارتباط دارد.
مزیت‌های عطردرمانی برای زوال عقل
آروماتراپی یا عطردرمانی با تحریک گیرنده‌های بویایی عمل می‌کند، درحالی که بخش خاصی از مغز که با تنظیم احساسات مرتبط است، به‌واسطه فعالیت‌های همین گیرنده‌های بویایی تحریک می‌شود. به همین دلیل است که عطردرمانی به‌طور گسترده‌ای برای تسکین علائم اضطراب و افسردگی هم کاربرد دارد.
امروزه با پیشرفت‌های علمی می‌دانیم که اسانس‌های روغنی یا عصاره‌های معطر، عملکردهای شناختی و قوای حافظه را در مغز افراد مبتلا به زوال عقل تحریک می‌کنند. اما سخت‌ترین مورد از علائم زوال عقل و آلزایمر که درمانش دشواری‌های زیادی دارد، آشفتگی و پرخاشگری است. با این‌حال، مطالعات اخیر نشان داده‌اند که عصاره‌های معطر (مخصوصا عصاره‌های اسطوخودوس، ترنج و بادرنجبویه) می‌توانند به تسکین علائمی مانند پرخاشگری، آشفتگی و دیگر علائم روان‌پریشی در افراد مبتلا به زوال عقل و آلزایمر کمک کنند.
مجموعه این مطالب نشان می‌دهند که چرا عطردرمانی یا آروماتراپی به‌عنوان یک شیوه درمانی مکمل برای درمان زوال عقل و آلزایمر محبوبیت پیدا کرده است. اگرچه هنوز مطالعات علمی بیشتر و اساسی‌تری باید درباره مزیت‌های عطردرمانی برای زوال عقل انجام شوند، اما مطالعات مبتنی بر مدارک و شواهد تا اینجا نتایج امیدوارکننده‌ای را نشان داده‌اند.
۷ عصاره معطر یا اسانس روغنی برای مدیریت عارضه‌های آلزایمر
مطالعات مختلفی نشان داده‌اند که بعضی از عصاره‌های معطر یا اسانس‌های روغنی می‌توانند تحریکات حسی خاصی را در مغز به‌وجود بیاورند که درنهایت باعث کاهش آشفتگی، بهبود خواب و بهبود کیفیت کلی زندگی در میان افراد مبتلا به آلزایمر خواهد شد. در این بخش با ۷ مورد از این عصاره‌های معطر یا اسانس‌های روغنی آشنا خواهیم شد که برای درمان آلزایمر با آروما مناسب هستند.
۱. اسطوخودوس
اسطوخودوس از قرن‌ها پیش به‌عنوان یک ماده آرامش‌بخش شناخته می‌شود و واقعا توانایی خوبی در تعادل‌بخشی به احساسات دارد. این گیاه همچنین برای کاهش علائم افسردگی، خشم و تحریک‌پذیری عصبی هم مفید است و در مواردی حتی به بهبود مشکل بی‌خوابی هم کمک می‌کند. با استفاده از عصاره معطر اسطوخودوس یا ماساژ اسانس روغنی آن روی پوست می‌توان از مزیت‌های آروماتراپی این گیاه بهره‌مند شد.
۲. نعناع
نعناع به‌عنوان یک گیاه انرژی‌بخش شناخته می‌شود و می‌تواند برای تحریک ذهن به فعالیت بیشتر و همزمان آرام کردن عصب‌های مغزی مفید باشد. بهترین وقت برای بهره‌گیری از مزیت‌های آروماتراپی نعناع، ساعات صبح است. همه می‌توانند از عصاره معطر نعناع در قالب یک عطر مخصوص اتاق استفاده کنند، این عصاره را درون وان حمام بریزند یا از اسانس روغنی آن برای ماساژ کمک بگیرند.
۳. رزماری
سومین عصاره گیاهی معطر که برای درمان آلزایمر با آروما مناسب است، رزماری نام دارد. این اسانس روغنی از خواص نشاط‌آور برخوردار است و یکی از بهترین عملکردها را در راستای تحریک مغز با عطرهای طبیعی دارد. این ماده می‌تواند عملکردهای شناختی را بهتر کند و نقش موثری در بهبود خلق‌وخو داشته باشد. رزماری برای تسکین یبوست نیز مناسب است، علائم افسردگی را کاهش می‌دهد و اشتها را هم تقویت می‌کند، درحالی که افراد مبتلا به آلزایمر معمولا با همه این مشکلات درگیر هستند.
۴. ترنج
عصاره معطر ترنج می‌تواند برای تسکین اضطراب، آشفتگی، افسردگی خفیف و استرس مناسب باشد. این اسانس روغنی که توانایی خوبی در ارتقای خلق‌وخو دارد، احساس آرامش مطلوبی ایجاد می‌کند و به برطرف کردن مشکل بی‌خوابی هم کمک می‌رساند. افراد مبتلا به آلزایمر می‌توانند چند قطره از عصاره معطر ترنج را در وان حمام بریزند یا از عطرهای مبتنی بر نت ترنج و دیگر مرکبات استفاده کنند.
۵. بادرنجبویه
درحالی که بادرنجبویه معمولا جزو عصاره‌های معطر گران‌قیمت است، اما به‌عنوان یکی از بهترین اسانس‌های روغنی با اثربخشی بالا برای افراد مبتلا به آلزایمر شناخته می‌شود و کارکرد خوبی در عطردرمانی برای زوال عقل و درمان آلزایمر با آروما دارد. مطالعات علمی ثابت کرده‌اند که عصاره بادرنجبویه به ایجاد حس آرامش در افراد مبتلا به اضطراب و بی‌خوابی کمک می‌کند، درحالی که وضعیت حافظه را بهتر می‌کند و مشکل سوءهاضمه را هم تسکین می‌دهد.
۶. گل یلانگ
عصاره گل یلانگ می‌تواند به تسکین افسردگی کمک کند، درحالی که نقش موثری در بهبود خواب شبانه دارد. اسانس روغنی یلانگ نه‌تنها برای افراد مبتلا به زوال عقل و آلزایمر عالی است، بلکه می‌تواند به همه افراد درگیر با بی‌خوابی و بی‌قراری کمک کند. ترکیب‌سازی عصاره گل یلانگ با اسانس روغنی لیمو می‌تواند یک آمیزه جذاب و اثربخش را به‌وجود بیاورد.
۷. زنجبیل
عصاره زنجبیل قطعا به‌عنوان یکی از بهترین عصاره‌های گیاهی برای همه افراد درگیر با مشکلات گوارشی شناخته می‌شود. عصاره زنجبیل برای درمان مشکلاتی مانند کمبود اشتها و یبوست مناسب است و به شکل‌گیری عادات غذایی مناسب نیز کمک می‌کند، درحالی که افراد مبتلا به زوال عقل و آلزایمر معمولا با چنین مشکلاتی درگیر هستند.
عطرهای سمی و مضر: چگونه سلامت خود را حفظ کنیم؟از حافظه بویایی و مغز تا نقش بو در بازگشت خاطرات
برای همه ما اتفاق افتاده است که یک بوی خاص ناگهان ما را به سال‌ها یا دهه‌ها قبل می‌برد، حتی به دوران کودکی، حتی به بوی اولین غذاهایی که در خانه مادربزرگ‌ها خورده‌ایم. این اتفاق به‌هیچ‌وجه خیال‌پردازی نیست، چراکه بوها و عطرها می‌توانند خاطره عزیزان ازدست‌رفته، یک رویداد خاص یا یک مکان مهم در زندگی را به یاد بیاورند، یا حتی خاطره یک لحظه دردناک یا ناراحت‌کننده را بیدار کنند.
دکتر دریو کامینگ (روانپزشک) می‌گوید: «ما به‌عنوان انسان، عمدتا از قوای بینایی برای پیدا کردن مسیرمان در جهان پیش رو استفاده می‌کنیم، اما قسمت‌های قدیمی مغز ما به بوها متکی هستند، چون اجداد ما در روزگاران کهن برای زنده ماندن و بقا به بوها وابسته بودند. همین اتصالات قدیمی و قوی در مغز هستند که پایه رابطه میان عطرها و خاطرات را می‌سازند».
در ادامه این مطلب، دکتر کامینگ بیشتر درباره حافظه بویایی و مغز و همچنین نقش بو در بازگشت خاطرات توضیح می‌دهد.
بوها و عطرها چگونه خاطرات را زنده می‌کنند؟
حس بویایی ما زمانی شروع به فعالیت می‌کند که مولکول‌های موجود در هوا (مواد معطر) به گیرنده‌های بویایی جای‌گرفته در پشت بینی متصل می‌شوند. هر گیرنده دارای خصوصیات ویژه‌ای برای پذیرفتن یک ماده معطر خاص است ــ رابطه‌ای دقیقا مثل قفل و کلید. وقتی که دو سوی این رابطه با یکدیگر تماس پیدا می‌کنند، سیگنال‌های الکتریکی خاصی در سلول‌های عصبی (نورون‌ها) شکل می‌گیرند که به مغز می‌روند.
اولین ایستگاه توقف برای این سیگنال‌های عصبی، پیاز بویایی است که درست بالای حفره بینی قرار دارد. پیاز بویایی باید این سیگنال‌ها را پردازش کند و سپس آنها را به بخش‌های ساختاری عمیق‌تر در مغز بفرستد. این بخش‌ها به ترتیب زیر هستند:
قشر پیریفورم: این بخش درواقع سیگنال‌های عصبی را در قالب آنچه که ما به‌عنوان بو و عطر می‌شناسیم، تفسیر می‌کند.
آمیگدال: این بخش به‌عنوان مرکز احساسی مغز شناخته می‌شود.
اگر بوی خاصی بتواند یک احساس قدرتمند و قوی را ایجاد کند، آمیگدال به هیپوکامپ مجاور سیگنال می‌فرستد، یعنی به جایی که خاطرات شکل می‌گیرند. سیگنال‌های عصبی همچنین به لوب پیشانی در مغز فرستاده می‌شوند. این ناحیه مغزی هم در حافظه نقش دارد، درحالی که برای تفکر با درجه کیفی بالا، یادگیری و تصمیم‌گیری هم مهم است.
دکتر کامینگ می‌گوید: «ما در هر لحظه با انبوهی از ورودی‌ها در حواس مختلف خودمان مواجه می‌شویم. شکل‌بخشی به خاطرات مختلف از همه این ورودی‌ها اساسا غیرممکن است. مغز براساس اهمیت تجربیات باید تصمیم بگیرد که چه چیزی را به حافظه بلندمدت بفرستد».
چرا خاطرات بویایی یا خاطرات معطر تا این اندازه قدرتمند هستند؟
مطالعات علمی نشان داده‌اند که خاطرات مربتط با بوها، احساسات بیشتری را نسبت به خاطرات بصری با خود حمل می‌کنند. برای مثال در یک مطالعه، افراد مختلف در معرض تماس با نشانه‌های بویایی و بصری مرتبط با یک خاطره خاص قرار گرفتند. درنهایت معلوم شد که بوها اثربخشی بیشتری بر فعالیت آمیگدال دارند و احساسات بیشتری را در میان افراد حاضر در مطالعه برانگیخته کرده‌اند.
این ماجرا احتمالا به نحوه متفاوت پردازش بوها توسط مغز ربط دارد. برای درک این موضوع، ابتدا باید بدانیم که آن دسته از سیگنال‌های عصبی که اطلاعات برگرفته از حس‌های بینایی، شنوایی و لامسه را منتقل می‌کنند، معمولا از بخش خاصی از مغز به نام تالاموس عبور می‌کنند. تالاموس را به‌عنوان یک ایستگاه رله در نظر بگیرید که سیگنال‌ها را از همه‌جا دریافت می‌کند و سپس تصمیم می‌گیرد که این سیگنال‌ها به کجا بروند.
به‌گفته دکتر کامینگ، «سیگنال‌های بویایی از تالاموس عبور می‌کنند و مستقیما به پیاز بویایی می‌روند و سپس سریعا به آمیگدال و هیپوکامپ راه می‌یابند. این مسیر یا سیم‌کشی برای عبور بوها از مغز ما واقعا منحصربه‌فرد است و اهمیت حس بویایی را در تاریخ تکامل انسان‌ها نشان می‌دهد».
بویایی به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و کهن‌ترین حس‌ها در موجودات زنده همیشه به حیوانات در شناسایی غذا، جفت‌گیری و شناسایی خطر کمک کرده است. اگرچه سیستم بویایی انسان‌ها در طول تاریخ تغییر کرده، اما عملکرد بویایی در انسان‌ها تقریبا مشابه با حیوانات است. به همین دلیل هم خاطرات بویایی یا معطر از اتصالات مغزی خاصی سرچشمه می‌گیرند که برای کمک به زنده ماندن و بقای انسان‌ها به‌عنوان موجود زنده طراحی شده‌اند.
چرا خاطرات بویایی اغلب با دوران کودکی مرتبط هستند؟
خاطرات معطر معمولا بسیاری از افراد را به یاد تجربیات و اتفاقات دوران کودکی می‌اندازد. دلیل این اتفاق احتمالا به تکامل سریع مغز در دوران کودکی ربط دارد.
دکتر کامینگ می‌گوید: «در میان حیوانات، آن قسمت‌های مغز که برای پردازش بوها هستند، زودتر از همه تکامل می‌یابند. اینطور نیست که دقیقا همین اتفاق در میان انسان‌ها تکرار شود، اما دوران کودکی یعنی دورانی که بسیاری از بخش‌ها و اتصالات مغزی درحال شکل‌گیری هستند». با بزرگ شدن کودکان، مغز آنها نیز برای کاهش اتصالات غیرضروری و تقویت اتصالات مهم باید مرحله غربالگری و تصفیه را سپری کند. بنابراین عجیب نیست که خاطرات معطر از دوران کودکی تا این اندازه قوی هستند و به‌راحتی از یاد نمی‌روند.
آیا خاطرات معطر برای سلامتی ما مهم هستند؟
بیشتر اوقات، بوها خاطرات دلپذیری را برمی‌انگیزند که ما را به دوران جوانی می‌برند. غیر از این حس، بوها می‌توانند حس آرامش یا شادی ایجاد کنند. بعضی از مطالعات هم نشان داده‌اند که خاطرات معطر از جنبه‌های مختلفی برای سلامتی ما مهم هستند:
- کاهش نشانگرهای التهاب
- بهبود یادآوری خاطرات در افراد مبتلا به افسردگی
- تنفس آرام‌تر و عمیق‌تر
به‌گفته دکتر کامینگ، منطقی است که از خاطرات معطر به‌عنوان نوعی روش درمانی استفاده کنیم. ارتباط قدرتمندی بین حافظه بویایی و مغز یا بوها و سیستم‌های عاطفی در مغز ما وجود دارد. القای یک خاطره معطر می‌تواند برای بیرون آمدن از حس افسردگی یا غرق‌شدگی در مشکلات مفید باشد. همین‌جاست که می‌توان از نقش بو در بازگشت خاطرات صحبت کرد. البته تحقیقات مستند درباره این موضوع تا کنون بسیار محدود هستند.
گاهی اوقات نیز بوها و عطرها با خاطرات و احساسات منفی مرتبط هستند. یکی از مطالعات در همین زمینه نشان می‌دهد که بوها و عطرها مثل یک عامل محرک در میان افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) عمل می‌کنند. درمان این اختلال حتما باید تحت نظر متخصصان سلامت روان انجام بگیرد، اما همچنان می‌توان از روش‌های خانگی محدود برای تسکین علائم خفیف این اختلال کمک گرفت. برای مثال، اگر یک عطر خاص با بیدار شدن خاطرات معطر خاصی در روح و روان شما گره خورده است که سرشار از حس آرامش و روشنی هستند، می‌توانید از تماس با این بوی آرامش‌بخش و مثبت به‌عنوان راهکاری برای تسکین اضطراب و استرس کمک بگیرید.
۵ عطر طبیعی که قدرت مغز، بهره‌وری مغز و عملکرد حافظه را تقویت می‌کنند
اگر احساس می‌کنید که حافظه شما مثل گذشته از عملکرد خوبی برخوردار نیست یا بهره‌وری ذهن شما برای کار کردن یا درس خواندن کاهش پیدا کرده است، می‌توانید از عصاره‌های معطر طبیعی به‌منظور آروماتراپی یا عطردرمانی برای مغز کمک بگیرید. بعضی از اسانس‌های روغنی یا عصاره‌های معطر که از گیاهان گرفته می‌شوند، نقش موثری در تقویت عملکردهای مغز، بهبود خلق‌وخو و بهبود سلامت روانی انسان‌ها دارند. برای اثبات این اثرگذاری، محققان ژاپنی تصمیم گرفته‌اند که تأثیر روایح گیاهان و گل‌ها را بر عملکردهای ذهنی و حافظه‌ای بررسی کنند. نتایج نهایی نشان می‌دهند که این عطردرمانی نه‌تنها استرس و اضطراب را کاهش می‌دهد، بلکه به تقویت حافظه و افزایش بهره‌وری مغز نیز کمک می‌رساند. در ادامه تعدادی از همین عناصر گیاهی و گلی که برای تحریک مغز با عطرهای طبیعی مناسب هستند را معرفی می‌کنیم.
۱. نعناع: نعناع فقط یک گیاه عادی نیست و کاربرد آن هم فقط به محصولات دهان و دندان محدود نمی‌شود، زیرا نعناع می‌تواند به پاکسازی ذهن و شفافیت حافظه نیز کمک کند. عصاره معطر این گیاه برای تقویت هوشیاری و سطح آگاهی ذهنی هم مناسب است. اگر فعالیت‌های شما ذهنی هستند و فشار ذهنی زیادی را تحمل می‌کنید، می‌توانید از عصاره معطر نعناع برای تقویت ذهن کمک بگیرید.
۲. انواع مرکبات: یکی از مطالعات ژاپنی نشان می‌دهد اگر در معرض تماس با بوی انواع مرکبات قرار داشته باشید، اشتباهات ناخواسته هنگام فعالیت‌های ذهنی تا حدود ۵۰ درصد کاهش می‌یابند. لیمو ترش نه‌تنها تمرکز را افزایش می‌دهد، بلکه خاصیت ضدویروسی و ضدباکتریایی هم دارد. گریپ‌فروت، ترنج و نارنج هم می‌توانند به ازبین‌بردن خستگی ذهنی و تقویت حافظه کمک کنند، درحالی که پرتقال برای تسکین استرس و اضطراب مناسب است.
۳. دارچین: اگر فعالیت‌های ذهنی شما همیشه در ساعات صبح انجام می‌شوند، به احتمال زیاد در ساعات ظهر دچار اُفت انرژی خواهید شد. برای مقابله با این مشکل باید غذاهای سالم‌تر بخورید و از عطردرمانی با عصاره معطر دارچین کمک بگیرید. نت دارچین به ازبین‌بردن خستگی ذهنی کمک می‌کند و احساس خواب‌آلودگی را کاهش می‌دهد.
۴. یاس: هزاران سال است که آسیایی‌ها از عصاره معطر یاس برای آرام کردن اعصاب و ایجاد حس آرامش و اعتمادبه‌نفس استفاده می‌کنند. تماس با بوی یاس می‌تواند بهره‌وری مغزی و عملکرد حافظه‌ای را ارتقا بدهد.
۵. بابونه: عصاره معطر بابونه از خواص ضداضطرابی برخوردار است و می‌تواند برای تسکین استرس و بی‌خوابی هم مناسب باشد. تماس با بوی بابونه به بهبود عملکرد حافظه کمک می‌کند، زیرا بابونه هم ظرفیت استرس‌زدایی دارد و هم خواب شبانه را بهبود می‌بخشد. همین نقش موثر بابونه در بهبود خواب شبانه است که بهره‌وری مغزی و عملکرد حافظه‌ای را ارتقا می‌دهد.
ندا احمدلو
