عطرهای ضدافسردگی: درمان طبیعی اختلالات روحی
آیا تا حالا بوی خاصی به مشامتان رسیده که شما را فورا به جای دیگری برده باشد؟ آیا برای شما هم اتفاق افتاده که وارد یک نانوایی شوید و ناگهان خاطرات کیک‌های خانگی در خانه قدیمی‌تان مثل آبشار در ذهنتان به جریان بیافتند؟ آیا شما هم گاهی اوقات با استشمام بعضی از بوها و عطرها ناگهان به دوران کودکی خودتان بازمی‌گردید و احساس شادمانی نابی شما را فرامی‌گیرد؟
بوها و عطرها جزو محرک‌های قدرتمند برای حافظه هستند، اما می‌توانند تاثیرات قابل‌توجهی هم بر خلق‌وخو داشته باشند. یکی از دلایل این‌که عصاره‌های معطر مانند اسطوخودوس، ترنج و رز به محصولات حمام اضافه می‌شوند، همین است. درواقع همه بوها و عطرها می‌توانند اثرگذاری مستقیمی بر ذهن، احساسات و خاطرات داشته باشند.
آروماتراپی یا عطردرمانی هم دقیقا از همین اثرگذاری خاص بهره می‌گیرد و از عطرها برای بهبود سلامت روان استفاده می‌کند. در عطردرمانی درواقع از اسانس‌های ضداضطراب برای تحریک سیستم عصبی استفاده می‌شود تا زنجیره‌ای از رویدادها شکل بگیرند که درنهایت به بهبود خلق‌وخو، افزایش آرامش و تسکین اضطراب و استرس کمک می‌کنند. بعضی از مطالعات علمی نشان داده‌اند که عطردرمانی یا آروماتراپی برای متعادل‌سازی فشار خون و تجربه یک خواب آرام موثر است، درحالی که بعضی از مطالعات هم به اثرات مثبت عطردرمانی برای افسردگی و کنترل علائم اضطراب اشاره کرده‌اند. در ادامه این مقاله با جزئیات بیشتری درباره عطردرمانی، آروماتراپی و اثرات آنها در راستای ارتقای خلق‌وخو و همچنین تسکین علائم افسردگی و اضطراب آشنا خواهیم شد.
عطردرمانی چیست و چه تاثیری بر خلق‌وخو دارد؟
اگرچه بعضی افراد اساسا عطردرمانی یا آروماتراپی را نوعی شبه‌علم در نظر می‌گیرند، اما مطالعات علمی اخیر نشان داده‌اند که عطردرمانی می‌تواند اثرات مثبتی بر مغز و خلق‌وخو داشته باشد. حس بویایی به سیستم لیمبیک در مغز متصل است، درحالی که این سیستم مستقیما بر احساسات تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل هم وقتی که با یک عطر یا رایحه جدید آشنا می‌شویم، در یک لحظه امکان دارد که موجی از خاطرات مختلف در وجود ما بیدار شوند.
اساسا وقتی که عصاره‌های معطر، اسانس‌های روغنی یا هر عطری را می‌بوییم، مولکول‌های معطر از عصب‌های بویایی به مغز منتقل می‌شوند. این مولکول‌ها بر قسمت‌های خاصی از مغز به نام آمیگدال و هیپوکامپ تاثیر می‌گذارند که به‌ترتیب با خلق‌وخو و حافظه ارتباط دارند. در فرایند عطردرمانی یا آروماتراپی روانشناختی هم مولکول‌های عطری که استشمام می‌کنیم، هیپوتالاموس را تحریک می‌کنند. همین اتفاق باعث آزاد شدن سروتونین و سایر هورمون‌های مرتبط با حس‌های خوب و مثبت در مغز می‌شود، درحالی که این فرایند می‌تواند سریعا خلق‌وخو را تقویت کند. بنابراین وقتی که از عطردرمانی برای افسردگی صحبت می‌کنیم، به چنین فرایندی اشاره داریم.
چگونه عطر می‌تواند حافظه را بازگرداند؟ درمان آلزایمر با عطرعلم درباره عطردرمانی برای افسردگی چه می‌گوید؟
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که عطردرمانی یا آروماتراپی روانشناختی می‌تواند مزیت‌ها و فواید مختلفی برای افراد مبتلا به افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات خلقی داشته باشد. محققان در یکی از این مطالعات، ترکیبی از دو عصاره معطر (اسطوخودوس و ترنج) را بر روی افراد مبتلا به اضطراب و افسردگی آزمایش کردند. بیماران شرکت‌کننده در این مطالعه پس از استنشاق این ترکیب دوگانه باید در آزمون ارزیابی وضعیت عاطفی خود شرکت می‌کردند، درحالی که محققان باید پارامترهای بدنی مانند فشار خون، ضربان قلب، تنفس و دمای پوست آنان را ثبت می‌کردند. درنهایت مشخص شد که بیمارانی که ترکیب دوگانه اسطوخودوس و ترنج را استشمام کرده بودند، خودشان را آرام‌تر و ریلکس‌تر از گروه کنترل توصیف می‌کنند، درحالی که پارامترهای بدنی آنان هم این ارزیابی را تایید می‌کرد. درواقع بوییدن ترکیب این دو عصاره معطر باعث کاهش ضربان قلب و فشار خون در این بیماران شده بود و احساس آرامش را در آنان بیشتر کرده بود. به همین دلیل است که از عصاره‌های معطری مانند اسطوخودوس و ترنج با عنوان اسانس‌های ضداضطراب نام می‌برند.
علاوه بر این، یک متاآنالیز درمورد مجموعه‌ای از آزمایش‌ها نیز نشان می‌دهد که عطردرمانی یا آروماتراپی واقعا اثربخشی متوسط در راستای کاهش علائم افسردگی دارد، مخصوصا در میان زنان یائسه، افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و افراد مبتلا به مشکلات سلامت روان. جالب اینجاست که این اثربخشی در میان زنان باردار یا زنانی که زایمان کرده‌اند، مشاهده نمی‌شود. براساس این متاآنالیز، شواهد و مدارک معتبری وجود دارند مبنی بر این‌که عطردرمانی برای افسردگی می‌تواند علائم افسردگی را به‌طور موثری کاهش بدهد، اما محققان هنوز به بررسی‌های بیشتر و دقیق‌تری نیاز دارند تا موثرترین راه‌های بهره‌گیری از عطردرمانی یا آروماتراپی روانشناختی را پیدا ککند.
عطردرمانی و بهبود سلامت روان: آیا این کار برای همه مناسب است؟
همینجا باید واضح بگوییم که عطردرمانی با هدف بهبود سلامت روان برای همه افراد مناسب نیست. با این‌حال، اگر مشخص شد که عطردرمانی برای مدیریت سلامت روان شما مناسب است و درواقع می‌توانید از عطردرمانی برای درمان بیماری‌های روحی با بو کمک بگیرید، این راهکار فقط می‌تواند نوعی راهکار جانبی و تکمیلی برای شما باشد و به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند به جایگزینی برای درمان اصلی تبدیل شود.
در عطردرمانی و آروماتراپی معمولا عصاره‌های معطر یا اسانس‌های روغنی باید استنشاق شوند یا این‌که به‌صورت موضعی روی پوست پخش شوند. این کار از طریق افزودن اسانس‌های روغنی به روغن‌های ماساژ یا محصولات حمام انجام می‌گیرد. درحالی که استفاده موضعی می‌تواند جذب ماده موثره این عصاره‌ها را از طریق پوست افزایش بدهد، اما عطر آنها همچنان استنشاق می‌شود.
با این‌حال، اگر قصد دارید که عطردرمانی یا آروماتراپی با اسانس‌های روغنی را شروع کنید، باید از بعضی خطرات احتمالی آگاه باشید. درحالی که بعضی مطالعات نشان می‌دهند که خطر عوارض ناشی از به‌کارگیری اسانس‌های روغنی در آروماتراپی کمتر از ۲ درصد است، اما بعضی از عوارض جانبی ناخوشایند می‌توانند در اثر آروماتراپی شکل بگیرند که به ترتیب زیر هستند:
واکنش‌های آلرژیک (مخصوصا درماتیت تماسی)، اگر که روغن معطر مستقیما روی پوست ریخته شود. به‌علاوه، افرادی که به انواع مغزها و آجیل‌ها آلرژی دارند، باید در آروماتراپی از طریق ماساژ احتیاط کنند، زیرا اسانس‌های روغنی معمولا با روغن‌های گرفته‌شده از مغزها و دانه‌ها ترکیب می‌شوند.
ناراحتی‌های گوارشی در صورت بلعیدن
سوختگی شیمیایی، مخصوصا اگر روغن معطر با چشم‌ها تماس پیدا کند
افزایش خطر آفتاب‌سوختگی با استفاده موضعی از عصاره‌های معطر مرکبات
بسیار مهم است که عصاره معطر خالص را هرگز مستقیما روی پوست پخش نکنید تا از سوختگی شیمیایی جلوگیری کرده باشید. روغن‌های اساسی خاصی که برای استفاده موضعی در نظر گرفته می‌شوند، باید با یک روغن حامل ترکیب شوند تا استفاده از آنها هیچ مشکلی ایجاد نکند. به‌علاوه، روغن‌های معطر به‌هیچ‌وجه نباید به‌عنوان ماده خوراکی مصرف شوند، زیرا چنین کاری می‌تواند به کلیه‌ها یا کبد آسیب برساند.
افرادی که شرایط و مشکلات زیر را دارند نیز باید هنگام استفاده از روغن‌های معطر یا اسانس‌های روغنی احتیاط کنند:
- صرع
- بیماری‌های تنفسی مانند آسم
- فشار خون بالا
- پوست حساس
تومورهای مرتبط با استروژن (بعضی از دانشمندان می‌گویند که بعضی از اسانس‌های روغنی مانند اسطوخودوس در بدن به شیوه‌ای مشابه با استروژن پردازش می‌شوند)
علاوه بر اینها، ایمنی عطردرمانی برای افسردگی در دوران بارداری یا شیردهی اثبات نشده است.
پس اگر در هر یک از این گروه‌ها و دسته‌ها قرار می‌گیرید، قبل از عطردرمانی برای افسردگی حتما با پزشک خودتان مشورت کنید. درواقع شما باید دقیقا به پزشک معالج خودتان توضیح بدهید که قصد دارید از کدام ماده‌ها به‌عنوان اسانس‌های ضداضطراب استفاده کنید تا پزشک بتواند در تصمیم‌گیری به شما کمک کند.
به خاطر داشته باشید که عطرهای آرامش‌بخش طبیعی زمانی برای آروماتراپی مناسب هستند که کیفیت بالایی داشته باشند. بنابراین باید مطمئن شوید که محصول تهیه‌شده کاملا خالص است و حاوی ترکیبات مصنوعی یا مضر نیست.
استفاده از عطردرمانی و آروماتراپی در کنار درمان‌های افسردگی
عطردرمانی برای افسردگی درواقع نوعی درمان مکمل و جانبی است که می‌تواند به بخشی از یک برنامه درمانی جامع برای حمایت از ذهن، بدن و روح تبدیل شود. بنابراین، عطردرمانی برای افسردگی فقط یک ابزار جانبی مفید برای مراقبت از خود است، نه درمان اصلی. درمان‌های تخصصی که توسط پزشک تعیین می‌شوند و مبتنی بر مصرف داروها هستند، همچنان بهترین درمان‌ها برای مبارزه با افسردگی به‌شمار می‌روند و تغییرات مرتبط با سبک زندگی به‌تنهایی نمی‌توانند نقشی در درمان افسردگی داشته باشند.
۱۰ عصاره معطر برای درمان افسردگی
۱. ترنج
عصاره ترنج می‌تواند یکی از عطرهای آرامش‌بخش طبیعی باشد، چراکه عملکردی شبیه به داروهای ضدافسردگی دارد. عصاره معطر ترنج می‌تواند احساس شادی، شادابی، تازگی و انرژی خاصی را به‌وجود بیاورد و نقش مثبتی در جهت بهبود گردش خون ایفا کند. مطالعات علمی مختلف نشان داده‌اند که اگر عصاره خالص ترنج با عصاره خالص اسطوخودوس ترکیب شود، اثربخشی این ترکیب دوگانه برای تسکین علائم افسردگی به سطح بهتری می‌رسد. به همین دلیل هم ترنج به‌عنوان یکی از اسانس‌های ضداضطراب شناخته می‌شود.
یکی از مطالعات سال ۲۰۲۳ هم نشان می‌دهد که آروماتراپی با عصاره ترنج قبل از خواب شبانه به بهبود کیفیت خواب و تسکین استرس روانی در میان دانشجویان و دانش‌آموزان کمک می‌کند. محققان می‌گویند که آروماتراپی با عصاره ترنج نه‌تنها به بهبود خواب و خلق‌وخو کمک می‌کند، بلکه با تسکین علائم افسردگی، اضطراب و استرس ارتباط دارد.
۲. اسطوخودوس
عصاره اسطوخودوس برای تقویت خلق‌وخو مفید است و مدت‌هاست که نقش کمکی در مبارزه با افسردگی دارد. تحقیقات علمی در سال‌های اخیر هم نشان می‌دهند که اسطوخودوس جزو بهترین عصاره‌های معطر و اسانس‌های روغنی به‌منظور عطردرمانی برای افسردگی است. حتی یکی از مطالعات علمی اخیر نشان داده است که مصرف کپسول‌های ۸۰ میلی‌گرمی حاوی عصاره اسطوخودوس می‌تواند به کاهش علائم اضطراب و افسردگی کمک کند، درحالی که این استفاده با هیچ عارضه جانبی همراه نیست. این یافته علمی واقعا مهم و نویدبخش است، زیرا داروهایی که اثربخشی مثبتی در راستای مبارزه با افسردگی دارند، معمولا با عوارض جانبی مختلفی همراه هستند.
مطالعه دیگری نشان می‌دهد که اسطوخودوس می‌تواند باعث بهبودی خلق‌وخو در میان کسانی شود که مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) هستند، درحالی که این اختلال می‌تواند به افسردگی منجر شود. نتایج نهایی حاکی از آن هستند که استفاده روزانه از عصاره اسطوخودوس به کاهش علائم افسردگی تا ۳۲ درصد کمک می‌کند و اختلالات خواب و نوسانات خلقی را در میان افراد مبتلا به PTSD کاهش می‌دهد.
برای کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب می‌توانید یک دستگاه پخش‌کننده عطر را کنار تختخواب خودتان قرار بدهید و مقداری از روغن اسطوخودوس را قبل از خواب درون آن بریزید.
۳. بابونه
بابونه یکی از بهترین گیاهان دارویی برای مبارزه با استرس است که نقش موثری در ایجاد حس آرامش دارد. به همین دلیل هم عصاره بابونه به یکی از ترکیبات محبوب در شمع‌های معطر و سایر محصولات آروماتراپی تبدیل شده است. بابونه به‌واسطه همین خواص آرامش‌بخش درنهایت به تسکین علائم افسردگی کمک می‌کند.
براساس مطالعات علمی اخیر، استنشاق بوی بابونه معمولا به‌عنوان یک راهکار درمانی طبیعی برای مبارزه با اضطراب و افسردگی به افراد مبتلا به افسردگی توصیه می‌شود، درحالی که اثربخشی آن هم ثابت شده است. بابونه به‌عنوان یکی از عطرهای آرامش‌بخش طبیعی شناخته می‌شود.
۴. یلانگ
عصاره گل یلانگ هم یکی از اسانس‌های ضداضطراب است که فواید شگفت‌انگیزی برای کمک به تسکین افسردگی و احساسات منفی مرتبط با افسردگی دارد. استنشاق عصاره یلانگ می‌تواند اثرات فوری و مثبتی بر خلق‌وخو داشته باشد و مثل یک درمان ملایم برای مبارزه با افسردگی عمل کند. حتی تحقیقات علمی نشان داده‌اند که عصاره گل یلانگ می‌تواند به رهایی از احساسات منفی مانند خشم و عزت‌نفس پایین کمک کند.
عصاره گل یلانگ به‌واسطه اثربخشی آرام‌بخش خاصش می‌تواند استرس را کاهش بدهد و به همین دلیل هم به‌عنوان یکی از عطرهای آرامش‌بخش طبیعی شناخته می‌شود.
۵. پرتقال شیرین
مطالعات علمی نشان داده‌اند که عصاره پرتقال شیرین به کاهش اضطراب و بهبود خلق‌وخو کمک می‌کند و از همین طریق به تسکین علائم افسردگی کمک می‌رساند. به همین دلیل هم می‌توان از عصاره پرتقال شیرین در برنامه عطردرمانی برای افسردگی استفاده کرد.
یکی از مطالعات سال ۲۰۲۴ هم نشان داد که آروماتراپی با عصاره پرتقال شیرین، اضطراب و درد خانم‌ها را در فرایند زایمان کاهش می‌دهد و نقش مثبتی در ارتقای خلق‌وخوی آنها دارد. بوی شفاف و درخشان پرتقال شیرین اساسا با افزایش حس آرامش و راحتی ارتباط دارد.
عطرهای تسکینی: درمان درد مزمن با آروماتراپی۶. یوزو
عصاره یوزو که از نوعی مرکبات ژاپنی گرفته می‌شود، اثربخشی مثبتی در جهت کاهش استرس و احساسات منفی دارد. یکی از مطالعات سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد که استنشاق عصاره یوزو باعث کاهش تنش و افزایش احساسات مثبت در زنان می‌شود. به همین دلیل هم عصاره یوزو به یکی از گزینه‌های نویدبخش در برنامه عطردرمانی برای افسردگی تبدیل شده است. بوی عصاره یوزو حتی فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک را هم بهتر می‌کند و از این نظر می‌تواند استرس عاطفی منفی را هم تسکین بدهد.
۷. رزماری
عصاره رزماری به‌دلیل توانایی ویژه‌اش در ارتقای شفافیت ذهنی و کاهش استرس شناخته می‌شود و مطالعات علمی هم نشان داده‌اند که اسانس معطر رزماری اثرات ضدافسردگی دارد. یکی از مطالعات سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که اثرات مثبت رزماری در راستای مقابله با اختلالات خلقی بسیار چشمگیر است و از این نظر می‌تواند به افراد مبتلا به افسردگی کمک کند.
مطالعه دیگری هم نشان داده است که آروماتراپی با عصاره رزماری در کنار مصرف داروهای ضدافسردگی هم شدت علائم اضطراب و افسردگی را کاهش می‌دهد. به همین دلیل هم رزماری به‌عنوان یک ماده کمکی در درمان افسردگی شناخته می‌شود و نقش مثبتی برای درمان افسردگی ماژور دارد.
۸. سالویا اسکلاریا
عصاره سالویا اسکلاریا به‌خاطر خواص مثبتش برای تثبیت خلق‌وخو شناخته می‌شود، درحالی که این ماده اساسا اثرات آرامش‌بخش و تسکین‌دهنده هم دارد.
یکی از مطالعات سال ۲۰۱۴ نشان یم‌دهد که عصاره سالویا اسکلاریا به کاهش سطح کورتیزول کمک می‌کند و خلق‌وخوی خانم‌های یائسه را هم بهتر می‌سازد. همین اثربخشی قابل توجه است که نقش مثبت سالویا اسکلاریا در مدیریت علائم افسردگی را نشان می‌دهد. بنابراین عجیب نیست که نام سالویا اسکلاریا هم در برنامه عطردرمانی برای افسردگی وجود دارد.
مطالعات بالینی مختلفی هم اثرات ضداسترس، ضدافسردگی و تسکین‌دهنده سالویا اسکلاریا را نشان داده‌اند. استنشاق عصاره سالویا اسکلاریا به خانم‌ها کمک می‌کند تا در موقعیت‌های استرس‌زا به آرامش برسند.
۹. رز
عصاره گل رز به‌خاطر ظرفیت ویژه‌اش برای تقویت روحیه و آرام‌سازی ذهن شهرت دارد. یکی از مطالعات سال ۲۰۰۹ هم اثرات آرامش‌بخش عصاره گل رز بر روان انسان‌ها را تایید می‌کند و نشان می‌دهد که آروماتراپی با عصاره گل رز می‌تواند به تسکین علائم افسردگی در میان انسان‌ها کمک کند.
مطالعات مختلفی تا به امروز، جایگاه ویژه گل رز را در میان بهترین عطرهای آرامش‌بخش طبیعی و موثر برای افسردگی تایید کرده‌اند. عصاره گل رز حتی می‌تواند ترشح هورمون‌های مرتبط با حس‌های مثبت و خوب مانند دوپامین و نوراپی‌نفرین را افزایش بدهد.
۱۰. بهارنارنج
عصاره بهارنارنج که از شکوفه نارنج گرفته می‌شود، علائم اضطراب و افسردگی را کاهش می‌دهد. رایحه ظریف و آرامش‌بخش بهارنارنج به تقویت تعادل عاطفی هم کمک می‌کند.
یکی از مطالعات سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد که آروماتراپی با بهارنارنج به‌طور قابل‌توجهی اضطراب را کاهش می‌دهد و کیفیت زندگی را در میان خانم‌های یائسه بهتر می‌کند. علاوه بر این، محققان می‌گویند که عصاره بهارنارنج می‌تواند به یک ماده کمکی و موثر برای درمان افسردگی تبدیل شود و برای درمان بیماری‌های روحی با بو کاربرد داشته باشد.
ندا احمدلو
